Dân ta hiếu chiến hay hiếu hoà? Câu trả lời có thể là hiếu hoà nhưng nếu hỏi là dân ta lúc này nên
hoà hay chiến thì câu trả lời khôn ngoan sẽ là tùy...
Khôn ngoan bởi đó là câu trả lời lấp lửng. Tuỳ ở đây có thể nhìn ở hai góc độ: lý và tình. Về lý,
dân ta cần có sức mạnh và tầm nhìn. Có sức mạnh để định
đoạt chiến hay hoà. Tầm nhìn để thấy trước hậu qủa của nó.
Về tình, dân ta phải có đạo đức để biết kềm hãm, không tranh
giành cái không phải của mình và có nghiã khí để kẻ tham lam
cái không phải của họ phải kiêng dè.
 |
| Sức mạnh dân ta |
Xét
về cái lý, như đã bàn, dân ta hiếu học vì danh vì lợi chứ không
học để cho có kiến thức. Vì thế học mà không có thực học!
Không có thực học, dân ta sẽ không có sức mạnh và tầm nhìn để
định đoạt tương lai của mình. Thế còn cái tình thì sao? Ít ai
để ý đến nó nhưng theo tôi, nó còn quan trọng hơn cả cái lý.
Đây chính là cái dân ta cần có để tồn tại và phát triển. Đó là cái tâm tình, lễ nghiã, đạo đức, văn hoá, là hồn dân
tộc. Dân ta có nó không?
TẬP 3 – DÂN TÔI HIẾU NGHIÃ
Dân
ta hiếu nghiã là điều ai cũng biết nhưng hiếu nghiã như thế
nào mới là điều đáng bàn. Trước hết, nghiã có thể hiểu nôm
na theo lối dân gian là tình nghiã. Với nếp sống quây quần vào
gia đình, họ hàng và làng xóm dân ta thấy cần phải có một lẽ phải nào
đó để giữ được mối giao hảo trong cuộc sống đầy chung đụng. Chính vì
thế mà dân ta mới bảo nhau phải ăn ở làm sao cho có tình có nghiã. Tình
nghĩa khởi xuất từ tình cảm nên không có quy định rõ rệt mà chỉ là do
mỗi người tự cảm thấy. Rõ ràng xử sự thế nào cho vừa mình, vừa người
mang tính chủ quan và rất phức tạp như đã được mô tả trong câu ca
dao sau:
Ở cho phải phải, phân phân
Cây đa cậy thần, thần cậy cây đa
Các
cụ nhà ta vì vậy đã cụ thể hoá chữ nghiã thành khí tiết
hay lễ nghiã. Lễ nghĩa được quy tắc hoá trong cách xử sự của
dân mình và đóng góp vào qúa trình hình thành nhân cách Việt. Nhân
cách Việt có thể thấy nơi việc người Việt trọng lễ nghĩa, giữ đúng lẽ,
đúng phép, hay theo lẽ phải. Và cái hay, cái đẹp cuả xã hội Việt có thể
thấy được qua ngôn ngữ lễ phép, qua cách thế xã giao lễ độ, qua lối tổ
chức theo lễ chế.
Là con người phải có lễ nghĩa. Một
người thiếu lễ nghĩa được gọi là “ngợm”. Chúng ta hãnh diện gọi đó
là văn hóa Việt, một yếu tố quyết định tương lai dân tộc. Chúng ta hiểu
được tại sao 'cái nết đánh chết cái đẹp', cái nghiã khí của những anh
hùng liệt nữ, của Lê Lai cứu chúa, của Trần Quốc Toản, Hoàng Diệu, Lê Văn Duyệt.
Chính cái nghĩa này mới làm cho cái lễ phát huy được công năng của nó:
làm con người có nhân cách, tức xứng đáng làm người.
 |
| Văn hoá Việt |
Nghiã cũng có thể hiểu là đạo
nghiã nơi dân ta có những quy tắc tôn giáo làm kim chỉ nam,
thước đo đạo đức con người. Tuy nhiên, mỗi tôn giáo giảng giải
đạo nghiã theo mỗi cách khác nhau. Nho giáo có ảnh hưởng lớn
đối với dân ta nên được bàn đến ở đây nhưng nếu dùng giảng
giải của các tôn giáo khác bạn cũng thấy sẽ có cùng hệ
luận. Trong Nho giáo, đạo nghiã được phân ra cho người nam là tam
cương ngũ thường và cho người nữ là tam tòng tứ đức. Khi chế
độ phong kiến mất đi, vua không còn nữa tam cương ‘quân-phụ-phu’
trở thành ‘quốc-phụ-phu’. Một số trí thức sau đó đã tìm cách
‘canh tân’ Nho giáo và đổi ngũ thường thành tam thường
‘nhân-trí-dũng’ cho nam giới, tam tòng thành vô tòng cho nữ
giới! Nói chung, ta Việt hoá đạo nghiã Nho giáo cho hợp với
thời đại và khi Nho giáo chết đi quy tắc đạo nghiã này cũng
chết theo.
Hôm nay dưới ảnh hưởng văn hoá Tây
phương, thế hệ trẻ đang tìm cách thoát hẳn cái nghiã của xưa
nay. Với họ, lễ nghiã, tình nghiã hay đạo nghiã là những quy
tắc, giáo điều cần phải vứt đi! Nghiã ở đây là ý nghiã. Theo
họ, sống phải cho có ý nghiã, thuận theo tự nhiên, là OK! Tự nhiên
là không quy tắc, giáo điều. Lẽ tự nhiên cũng có thể được
hiểu một cách thực dụng là tiền có thể sai xử hoặc đá đổ tất cả
mọi điều.
Tiền là Tiên, là Phật
Là sức bật tuổi trẻ
Là sức khoẻ tuổi già
Là cái đà danh vọng
Là cái lọng che thân
Là cán cân công lý
Đồng tiền là hết ý..
 |
| Sống cho có ý nghiã |
Dân
ta quả là hiếu nghiã nhưng cái nghiã được hiểu theo nhiều
cách. Hôm nay cái nghiã được thực tế hoá thành ý nghiã. Chỉ
có tiền cuộc sống mới có ý nghiã. Dân ta hiếu nghiã được
hiểu là hiếu tiền, hiếu lợi. Suy ra dân ta hiếu học, hiếu hoà
cũng là vì tiền, vì lợi. Điều đó chẳng đúng sao?
VTH
