CÁI HIẾU CỦA DÂN TÔI - Tập 3

Dân ta hiếu chiến hay hiếu hoà? Câu trả lời có thể là hiếu hoà nhưng nếu hỏi là dân ta lúc này nên hoà hay chiến thì câu trả lời khôn ngoan sẽ là tùy... Khôn ngoan bởi đó là câu trả lời lấp lửng. Tuỳ ở đây có thể nhìn ở hai góc độ: lý và tình. Về lý, dân ta cần có sức mạnh và tầm nhìn. Có sức mạnh để định đoạt chiến hay hoà. Tầm nhìn để thấy trước hậu qủa của nó. Về tình, dân ta phải có đạo đức để biết kềm hãm, không tranh giành cái không phải của mình và có nghiã khí để kẻ tham lam cái không phải của họ phải kiêng dè.

Sức mạnh dân ta

Xét về cái lý, như đã bàn, dân ta hiếu học vì danh vì lợi chứ không học để cho có kiến thức. Vì thế học mà không có thực học! Không có thực học, dân ta sẽ không có sức mạnh và tầm nhìn để định đoạt tương lai của mình. Thế còn cái tình thì sao? Ít ai để ý đến nó nhưng theo tôi, nó còn quan trọng hơn cả cái lý. Đây chính là cái dân ta cần có để tồn tại và phát triển. Đó là cái tâm tình, lễ nghiã, đạo đức, văn hoá, là hồn dân tộc. Dân ta có nó không? 

TẬP 3 – DÂN TÔI HIẾU NGHIÃ

Dân ta hiếu nghiã là điều ai cũng biết nhưng hiếu nghiã như thế nào mới là điều đáng bàn. Trước hết, nghiã có thể hiểu nôm na theo lối dân gian là tình nghiã. Với nếp sống quây quần vào gia đình, họ hàng và làng xóm dân ta thấy cần phải có một lẽ phải nào đó để giữ được mối giao hảo trong cuộc sống đầy chung đụng. Chính vì thế mà dân ta mới bảo nhau phải ăn ở làm sao cho có tình có nghiã. Tình nghĩa khởi xuất từ tình cảm nên không có quy định rõ rệt mà chỉ là do mỗi người tự cảm thấy. Rõ ràng xử sự thế nào cho vừa mình, vừa người mang tính chủ quan và rất phức tạp như đã được mô tả trong câu ca dao sau:
Ở cho phải phải, phân phân
Cây đa cậy thần, thần cậy cây đa

Các cụ nhà ta vì vậy đã cụ thể hoá chữ nghiã thành khí tiết hay lễ nghiã. Lễ nghĩa được quy tắc hoá trong cách xử sự của dân mình và đóng góp vào qúa trình hình thành nhân cách Việt. Nhân cách Việt có thể thấy nơi việc người Việt trọng lễ nghĩa, giữ đúng lẽ, đúng phép, hay theo lẽ phải. Và cái hay, cái đẹp cuả xã hội Việt có thể thấy được qua ngôn ngữ lễ phép, qua cách thế xã giao lễ độ, qua lối tổ chức theo lễ chế.

Là con người phải có lễ nghĩa. Một người thiếu lễ nghĩa được gọi là “ngợm”. Chúng ta hãnh diện gọi đó là văn hóa Việt, một yếu tố quyết định tương lai dân tộc. Chúng ta hiểu được tại sao 'cái nết đánh chết cái đẹp', cái nghiã khí của những anh hùng liệt nữ, của Lê Lai cứu chúa, của Trần Quốc Toản, Hoàng Diệu, Lê Văn Duyệt. Chính cái nghĩa này mới làm cho cái lễ phát huy được công năng của nó: làm con người có nhân cách, tức xứng đáng làm người.

Văn hoá Việt

Nghiã cũng có thể hiểu là đạo nghiã nơi dân ta có những quy tắc tôn giáo làm kim chỉ nam, thước đo đạo đức con người. Tuy nhiên, mỗi tôn giáo giảng giải đạo nghiã theo mỗi cách khác nhau. Nho giáo có ảnh hưởng lớn đối với dân ta nên được bàn đến ở đây nhưng nếu dùng giảng giải của các tôn giáo khác bạn cũng thấy sẽ có cùng hệ luận. Trong Nho giáo, đạo nghiã được phân ra cho người nam là tam cương ngũ thường và cho người nữ là tam tòng tứ đức. Khi chế độ phong kiến mất đi, vua không còn nữa tam cương ‘quân-phụ-phu’ trở thành ‘quốc-phụ-phu’. Một số trí thức sau đó đã tìm cách ‘canh tân’ Nho giáo và đổi ngũ thường thành tam thường ‘nhân-trí-dũng’ cho nam giới, tam tòng thành vô tòng cho nữ giới! Nói chung, ta Việt hoá đạo nghiã Nho giáo cho hợp với thời đại và khi Nho giáo chết đi quy tắc đạo nghiã này cũng chết theo.

Hôm nay dưới ảnh hưởng văn hoá Tây phương, thế hệ trẻ đang tìm cách thoát hẳn cái nghiã của xưa nay. Với họ, lễ nghiã, tình nghiã hay đạo nghiã là những quy tắc, giáo điều cần phải vứt đi! Nghiã ở đây là ý nghiã. Theo họ, sống phải cho có ý nghiã, thuận theo tự nhiên, là OK! Tự nhiên là không quy tắc, giáo điều. Lẽ tự nhiên cũng có thể được hiểu một cách thực dụng là tiền có thể sai xử hoặc đá đổ tất cả mọi điều.

Tiền là Tiên, là Phật
Là sức bật tuổi trẻ
Là sức khoẻ tuổi già
Là cái đà danh vọng
Là cái lọng che thân
Là cán cân công lý
Đồng tiền là hết ý..

Sống cho có ý nghiã

Dân ta quả là hiếu nghiã nhưng cái nghiã được hiểu theo nhiều cách. Hôm nay cái nghiã được thực tế hoá thành ý nghiã. Chỉ có tiền cuộc sống mới có ý nghiã. Dân ta hiếu nghiã được hiểu là hiếu tiền, hiếu lợi. Suy ra dân ta hiếu học, hiếu hoà cũng là vì tiền, vì lợi. Điều đó chẳng đúng sao?
VTH